شپش: شناخت، درمان موثر و هر چیزی که باید راجع به آن بدانید

شپش سر چیست؟

شپش سر یا Pediculus humanus capitis حشره انگلی است به رنگ قهوه ای که از خون انسان تغذیه می کند. شما می توانید آنها را بیشتر روی سر، بلکه روی ابروها و مژه های خود پیدا کنید. شپش سر بالغ تقریباً 2 تا 3 میلی متر طول دارد (تقریباً به اندازه یک دانه کنجد).

سه نوع شپش وجود دارد:

• شپش سر که روی پوست سر یافت می شود. آنها به راحتی در پشت گردن و بالای گوش دیده می شوند.
• شپش بدن که در لباس و ملافه زندگی می کنند و برای تغذیه روی پوست حرکت می کنند. شپش‌های بدن اغلب افرادی را که قادر به حمام کردن یا شستن لباس نیستند، مانند افراد بی‌خانمان، مبتلا می‌کنند.
• شپش ناحیه تناسلی که به آن خرچنگ نیز گفته می شود، روی پوست و موهای ناحیه تناسلی ایجاد می شود. در موارد کمتر، ممکن است روی موهای درشت بدن مانند موهای سینه، ابروها یا مژه ها دیده شوند.

اگر شپش به درستی درمان نشود، می تواند به یک مشکل عود کننده تبدیل شود.

علائم شپش سر

افراد مبتلا به شپش ممکن است علائمی نداشته باشند، به خصوص با اولین آلودگی یا زمانی که آلودگی خفیف است. خارش شایع ترین علامت آلودگی به شپش سر است. این در اثر واکنش آلرژیک به نیش شپش ایجاد می شود. ممکن است 4 تا 6 هفته طول بکشد تا خارش در اولین باری که فرد دچار شپش می شود ظاهر شود.

• خارش شدید در پوست سر، بدن یا در ناحیه تناسلی.
• احساس غلغلک در اثر حرکت مو.
• وجود شپش روی پوست سر، بدن، لباس، یا موهای ناحیه تناسلی یا سایر موهای بدن. شپش بالغ ممکن است به اندازه یک دانه کنجد یا کمی بزرگتر باشد.
• تخم شپش روی ساقه مو. مشاهدات ممکن است سخت باشد زیرا بسیار ریز هستند. آنها به راحتی در اطراف گوش و پشت گردن دیده می شوند. می توان آن را با شوره سر اشتباه گرفت، اما بر خلاف شوره سر، نمی توان آن ها را به راحتی از روی موها پاک کرد.
• زخم روی پوست سر، گردن و شانه ها. خاراندن می تواند منجر به برآمدگی های کوچک قرمز رنگ شود که گاهی اوقات می تواند با باکتری عفونی شود.
• آثار گزش به خصوص در اطراف کمر، کشاله ران، بالای ران و ناحیه شرمگاهی.

 

علل وجود شپش سر

شپش از خون انسان تغذیه می کند و در سر، بدن و ناحیه شرمگاهی انسان یافت می شود. شپش ماده، ماده چسبنده ای تولید می کند که هر تخم را محکم به پایه ساقه مو می چسباند. تخم ها در 6 تا 9 روز از تخم خارج می شوند.

شما می توانید با تماس با شپش یا تخم آنها به شپش مبتلا شوید. شپش نمی تواند بپرد یا پرواز کند. آنها از طریق:

• تماس سر به سر یا بدن با بدن. این ممکن است زمانی رخ دهد که کودکان یا اعضای خانواده از نزدیک بازی می کنند یا با هم تعامل دارند.
• وسایلی که نزدیک شخص نگهداری می شوند. نگهداری لباس هایی که شپش دارند در کمدها، کمدها یا قلاب های کنار هم می تواند باعث انتشار آن شود. همچنین هنگام نگهداری وسایل شخصی مانند بالش، پتو، شانه و اسباب بازی های پر شده در کنار هم می تواند پخش شود.
• موارد به اشتراک گذاشته شده بین دوستان یا اعضای خانواده. اینها ممکن است شامل لباس، هدفون، برس، شانه، لوازم جانبی مو، حوله، پتو، بالش و اسباب بازی های پر شده باشد.
• تماس با مبلمانی که روی آن شپش وجود دارد. دراز کشیدن روی تخت یا نشستن در مبلمان پر از پارچه و پوشیده از پارچه که اخیراً توسط فردی مبتلا به شپش استفاده شده است، می تواند باعث گسترش آن شود. شپش می تواند 1 تا 2 روز خارج از بدن زنده بماند.
• تماس جنسی. شپش ناحیه تناسلی معمولاً از طریق تماس جنسی منتشر می شود. شپش ناحیه تناسلی بیشتر بزرگسالان را مبتلا می کند. شپش ناحیه تناسلی که در کودکان یافت می شود ممکن است نشانه ای از قرار گرفتن در معرض جنسی یا سوء استفاده باشد.
• شپش سر هیچ بیماری را منتقل نمی کند و بنابراین خطری برای سلامتی محسوب نمی شود.
• تحریک پذیری و بی خوابی
• زخم‌های روی سر ناشی از خاراندن، که گاهی اوقات می‌تواند با باکتری‌هایی که معمولاً روی پوست شما یافت می‌شوند عفونی شود.
• پوشیدن لباس‌هایی مانند کلاه، روسری، مانتو، لباس‌های ورزشی، یا روبان‌های موی پوشیده توسط فرد آلوده
• استفاده از شانه ها، برس ها یا حوله های آلوده
• دراز کشیدن روی تخت، کاناپه، بالش، فرش یا عروسکی که اخیراً با فرد آلوده در تماس بوده است.
• ابتلا به آن از کلاه گیس یا موی سر بسیار بعید است. به خصوص اگر در 48 ساعت گذشته فرد مبتلا به شپش کلاه گیس نپوشیده باشد.
• شپش سر می تواند چندین ساعت زیر آب زنده بماند اما بعید است در استخر پخش شود. سطح کلر موجود در آب استخر، شپش سر را از بین نمی برد.
• حیوانات شپش سر را نمی گیرند یا پخش نمی کنند.

شپش سر چگونه گسترش می یابد

شپش سر عمدتاً از طریق تماس مستقیم با موهای فرد آلوده به آن پخش می شود. شپش سر با خزیدن حرکت می کند. آنها نمی توانند بپرند یا پرواز کنند. شپش بالغ می تواند حدود 30 روز روی سر انسان زنده بماند. با این حال، آنها در عرض دو روز می میرند اگر از یک نفر بیفتند و نتوانند تغذیه کنند. شپش های سر ماده بالغ معمولاً بزرگتر از نرها هستند و می توانند روزانه حدود 6 تخم بگذارند. نیش ها (تخم های آن) اگر در همان دمایی که در نزدیکی پوست سر یافت می شوند نگهداری نشوند نمی توانند از تخم بیرون بیایند و معمولاً در عرض یک هفته می میرند. حدود یک هفته (محدوده 6 تا 9 روز) طول می کشد تا به پوره ها (شپش های جوان) تبدیل شوند. پوره ها شبیه شپش های بالغ هستند اما بسیار کوچک هستند (اندازه یک سر سوزن). حدود هفت روز طول می کشد تا به شپش بالغ تبدیل شوند.

رایج ترین راه برای ابتلا به شپش سر، تماس سر به سر با فردی است که قبلاً شپش سر داشته است. این تماس می تواند در میان کودکانی که در مکان هایی مانند مدرسه یا خانه بازی می کنند رایج باشد. ابتلا به شپش سر ارتباطی به تمیزی شما یا محیط شما ندارد.

پیشگیری از شپش سر

جلوگیری از انتشار شپش سر در میان کودکان در مراکز مراقبت از کودک و مدرسه دشوار است. ارتباط نزدیک بین کودکان و وسایل آنها بسیار زیاد است که شپش می تواند به راحتی پخش شود. وجود شپش سر بازتابی از عادات بهداشتی نیست. همچنین اگر کودکی به شپش سر مبتلا شود، برای والدین یک شکست نیست.

برای کمک به پیشگیری و کنترل شیوع شپش این اقدامات را انجام دهید:

• از تماس سر به سر (مو به مو) در طول بازی و سایر فعالیت ها در خانه، مدرسه و جاهای دیگر (فعالیت های ورزشی، زمین بازی، مهمانی های خواب، کمپ) خودداری کنید.
• از لباس‌های دیگران مانند کلاه، روسری، مانتو، لباس‌های ورزشی، روبان مو، یا کت استفاده نکنید.
• از شانه، برس یا حوله مشترک استفاده نکنید. شانه‌ها و برس‌هایی که توسط فرد آلوده استفاده می‌شود با خیساندن آن‌ها در آب داغ (حداقل 130 درجه فارنهایت) به مدت 5 تا 10 دقیقه، ضد عفونی کنید.
• روی تخت، کاناپه، بالش، فرش یا عروسک ها که اخیراً با فرد آلوده به شپش در تماس بوده اند، دراز نکشید.
• لباس‌ها، حوله‌ها، ملحفه‌ها و سایر مواردی که فرد مبتلا به شپش در دو روز قبل از درمان استفاده کرده یا استفاده می‌کند، با ماشین شستشو داده و خشک کنید. از چرخه لباسشویی آب داغ (55 درجه سلسیوس) و چرخه خشک کردن با حرارت بالا استفاده کنید. اگر نمی توانید وسایل را بشویید یا خشک کنید، آنها را در یک کیسه پلاستیکی ببندید و به مدت دو هفته نگهداری کنید.
• کف و مبلمان را جاروبرقی بکشید، مخصوصاً جایی که فرد آلوده نشسته یا دراز کشیده است. با این حال، صرف زمان و هزینه زیاد برای فعالیت‌های نظافتی خانه برای جلوگیری از آلودگی مجدد توسط آنها یا نیش‌هایی که ممکن است از بدن خارج شده باشند، ضروری نیست.
• از اسپری های بخور یا مه استفاده نکنید. آنها برای کنترل شپش سر ضروری نیستند و در صورت استنشاق یا جذب از طریق پوست می توانند سمی باشند.

برای کمک به کنترل شیوع شپش سر در یک جامعه، مدرسه یا کمپ، به کودکان بیاموزید از فعالیت هایی که ممکن است باعث گسترش شپش سر شوند، اجتناب کنند. به عنوان مثال به کودکان بیاموزید:

• در حین بازی از تماس موهای خود به یکدیگر خودداری کنند.
• از پوشاک مشترک مانند کلاه، روبان مو، روسری، مانتو یا لباس ورزشی استفاده نکنند.
• از شانه، برس یا حوله مشترک استفاده نکنند.

برخی از محصولات بدون نسخه ادعا می کنند که شپش را دفع می کنند. اما تحقیقات بیشتری برای اثبات ایمنی و اثربخشی آنها مورد نیاز است.

بسیاری از مطالعات کوچک نشان داده‌اند که ترکیبات موجود در برخی از این محصولات – عمدتاً روغن‌های گیاهی مانند نارگیل، زیتون، رزماری و درخت چای – ممکن است برای دفعشان عمل کنند. با این حال، این محصولات به عنوان “طبیعی” طبقه بندی می شوند، بنابراین توسط سازمان غذا و دارو (FDA) تنظیم نمی شوند. ایمنی و اثربخشی آنها مطابق با استانداردهای FDA آزمایش نشده است.

تا زمانی که تحقیقات بیشتر اثربخشی محصولات پیشگیری از شپش سر را ثابت کند، بهترین روش صرفاً انجام اقدامات کامل برای خلاص شدن از شر شپش و تخم های آنها در صورت یافتن آنها در کودک است. در عین حال، این مراحل می تواند به جلوگیری از شپش کمک کند:

• از کودک خود بخواهید در حین بازی و سایر فعالیت ها از تماس سر به سر با همکلاسی های خود اجتناب کند.
• به کودک خود بیاموزید که وسایل شخصی مانند کلاه، شال گردن، کت، شانه، برس، لوازم جانبی مو و هدفون را به اشتراک نگذارد.
• به فرزندتان بگویید از فضاهای مشترکی که کلاه و لباس بیش از یک دانش آموز به یک قلاب مشترک آویزان شده یا در کمد نگهداری می شود، خودداری کند.
• با این حال، انتظار اینکه شما و فرزندتان بتوانید از هر تماسی که ممکن است باعث گسترش آن شود اجتناب کنید، واقع بینانه نیست.
• کودک شما ممکن است در موهایش چرک داشته باشد اما ممکن است موردی به شپش سر مبتلا نشود. با این حال، حفره هایی که در 6 میلی متر پوست سر یافت می شوند، معمولاً باید درمان شوند – حتی اگر فقط یک مورد پیدا کنید – تا از احتمال سر از تخم دراوردن شپش جلوگیری شود.

درمان شپش سر توسط پزشک

شامپوی درمان شپش

شامپوهای درمان شپش (به نام پدیکول کش) بدون نسخه یا با نسخه در دسترس هستند. اگر باردار هستید یا در دوران شیردهی هستید، از پزشک خود بخواهید محصولی را توصیه کند که استفاده از آن بی خطر باشد.

هم محصولات بدون نسخه (OTC) و هم درمان‌های تجویزی ممکن است شپش‌های زنده و تخم‌های آنها را از بین ببرند. برای اطمینان، برچسب ها را بررسی کنید. اگر آن ها بعد از 9 تا 10 ساعت به آرامی حرکت کنند، احتمالاً در حال مرگ هستند. با پزشک خود در مورد اینکه آیا باید مجددا درخواست دهید یا خیر مشورت کنید.

درمان های بدون نسخه شپش با آفت کش ها حاوی این مواد فعال هستند:

• لوسیون پرمترین، 1٪ (Nix). این شامپو شپش برای استفاده در نوزادان و کودکان 2 ماهه به بالا تایید شده است.
• پیپرونیل بوتاکسید با پیرترین ها (A-200، Pronto، R&C، Rid، Triple X، Xeglyze). شما می توانید از این درمان در کودکان 2 سال به بالا استفاده کنید. از گل داوودی ساخته شده است. اگر به گل داوودی یا ابروسیا حساسیت دارید از آن استفاده نکنید.

درمان های بدون نسخه بدون آفت کش ها عبارتند از:

دایمتیکون. این یک ماده غیر آفت کش و بر پایه سیلیکون است که با پوشش دادن آن ها و تداخل در توانایی آنها در مدیریت آب عمل می کند. برخی از مطالعات نشان داده اند که این ماده موثرتر از محصولات حاوی آفت کش است.

بیش از مقدار توصیه شده استفاده نکنید یا محصولات را ترکیب نکنید. اگر بعد از استفاده از درمان OTC همچنان شاهد حرکت شپش هستید، با پزشک تماس بگیرید. ممکن است به محصول قوی تری نیاز داشته باشید.

شامپوهای تجویزی شپش عبارتند از:

بنزیل الکل (Ulesfia). این لوسیون شپش های فعال را می کشد نه تخم ها را. این دارو می تواند شپش سر را در کودکان 6 ماهه به بالا درمان کند و برای زنان باردار یا شیرده بی خطر است. ابتدا موها را شانه کنید، محصول را با شامپو روی موهای خشک بشویید و اجازه دهید حدود 10 دقیقه بماند و سپس آبکشی کنید. پس از یک هفته باید این درمان را تکرار کنید.

پزشک ممکن است یکی از این داروها را برای مقابله با شپش تجویز کند.

• ایورمکتین (اسکلایس). این لوسیون بیشتر شپش های سر حتی آن هایی را که تازه بیرون آمده اند را تنها با یک بار استفاده از بین می برد. شما نیازی به شانه کردن ندارید. کودکان 6 ماهه به بالا می توانند از این محصول استفاده کنند.
• مالاتیون (Ovide). این لوسیون بسیار قوی شپش و تعدادی تخم شپش را فلج کرده و از بین می برد. برای استفاده در کودکان 6 سال و بالاتر تایید شده است. اگر 7 تا 9 روز بعد همچنان شپش را مشاهده کردید که حرکت می کند، به درمان دوم نیاز دارید. هشدار: محصول قابل اشتعال است. از مصرف همه سیگار و منابع حرارتی از جمله سشوار، اتو فر کننده، فندک، شومینه، بخاری و اجاق گاز خودداری کنید. استفاده همزمان از آنها می تواند باعث آتش سوزی شود.
• اسپینوساد (ناتروبا). شما معمولا تنها به یک بار درمان با این محصول نیاز دارید. شپش را از بین می برد. برای کودکان ۶ ماهه و بزرگتر بی خطر است.
• اگر سایر درمان‌ها مؤثر نبودند، پزشک ممکن است قرص ایورمکتین را به صورت خوراکی توصیه کند. فقط در صورت تجویز پزشک باید این دارو را مصرف کنید. از نسخه های دامپزشکی دارو استفاده نکنید.

درمان شپش سر در منزل

اگر نمی خواهید از درمان های شیمیایی استفاده کنید، با پزشک خود در مورد گزینه های دیگر صحبت کنید. چند درمان وجود دارد که می توانید خودتان انجام دهید. این درمان های خانگی عبارتند از:

• شانه زدن مرطوب. به سادگی موها را خیس کنید و از یک شانه دندانه ظریف برای از بین بردن شپش های فعال و تخم های آنها استفاده کنید. شما باید این کار را هر هفته به مدت حداقل 3 هفته انجام دهید.
• روغن های ضروری. روغن‌های گیاهی مانند درخت چای و بادیان ممکن است شپش را خفه کرده و از بین ببرند، اما مشخص نیست که چقدر خوب عمل می‌کند. همچنین می توانید به این روغن ها و سایر روغن های ضروری واکنش آلرژیک داشته باشید.
• عوامل خفه کننده برخی از افراد با قرار دادن مقدار زیادی ماده چرب روی پوست سر، سپس پوشاندن آن با کلاه دوش و گذاشتن آن در هنگام خواب، سعی در خفه کردن و از بین بردن آن دارند. می توانید ژله نفتی، سس مایونز یا روغن زیتون را امتحان کنید. اما اینها ممکن است خوب کار نکنند.

درمان شپش بدن

• اگر شپش بدن دارید، اولین قدم این است که خود را با صابون و آب داغ بشویید. همچنین باید هر گونه اقلام آلوده مانند لباس یا ملافه را در آب داغ بشویید. آنها را در خشک کن لباس روی حرارت زیاد خشک کنید. هر لباسی که داخل ماشین لباسشویی نمی رود باید خشک شویی یا اتو شود.
• اگر با این کار شپش از بین نمی‌رود، یکی از شامپوها یا لوسیون‌های بدون نسخه که حاوی 1% پرمترین هستند را امتحان کنید. اگر مشکل ادامه داشت، پزشک می تواند به شما لوسیون نسخه ای بدهد.

چه زمانی باید جهت درمان شپش سر به پزشک مراجعه کرد:

اگر مشکوک هستید که شما یا فرزندتان به شپش مبتلا شده است به پزشک مراجعه کنید. چیزهایی که اغلب با نیت اشتباه می شوند عبارتند از:

• شوره سر
• باقی مانده از محصولات مو
• مهره ای از بافت موی مرده روی ساقه مو
• دلمه، کثیفی یا سایر زباله ها
• سایر اشکالات کوچک موجود در مو

چه کسانی در معرض خطر است؟

آلودگی به شپش سر در میان کودکان پیش دبستانی و دبستانی و اعضای خانواده و مراقبان آنها شایع است.

اطلاعات قابل اعتمادی در مورد تعداد افرادی که در سال در ایران به شپش سر مبتلا می شوند وجود ندارد. برخی از مطالعات نشان می دهد که دختران بیشتر از پسران به شپش سر مبتلا می شوند که احتمالاً به دلیل تماس بیشتر سر به سر است.

شپش سر که در ایران یافت می شود ممکن است دارای پنجه هایی باشد که برای گرفتن شکل و پهنای برخی از انواع مو مناسب تر است، اما سایرین نه.

تشخیص شپش سر

تشخیص اشتباه آلودگی به شپش سر شایع است. یافتن پوره زنده (شپش بچه) یا شپش بالغ بر روی پوست سر یا مو بهترین راه برای تشخیص آلودگی به شپش سر است.

از آنجایی که شپش های بالغ و پوره بسیار کوچک هستند، به سرعت حرکت می کنند و از نور اجتناب می کنند، پیدا کردن آنها ممکن است دشوار باشد. شانه شپش دندانه ریز ممکن است به شما در یافتن آن ها کمک کند.

اگر شپش های خزنده را نمی بینید، به دنبال آن هایی بگردید که در 6 میلی متری پایه ساقه های مو محکم وصل شده اند. اغلب در موهای پشت گوش و پشت گردن، نیش را مشاهده خواهید کرد. حفره هایی که بیش از 6 میلی متری از پایه ساقه مو متصل می شوند تقریباً همیشه بیرون زده یا مرده هستند.

اگرچه شپش و شپش سر با چشم غیرمسلح قابل مشاهده است، یک عدسی بزرگ‌نما ممکن است به یافتن شپش یا شپش خزنده کمک کند. نیش ها اغلب با سایر ذرات موجود در مو مانند شوره سر، قطرات اسپری مو و ذرات کثیفی اشتباه گرفته می شوند.

اگر پوره یا بالغ را نمی بینید، و تنها نیش های یافت شده بیش از 6 میلی متری از پوست سر فاصله دارند، احتمالاً آلودگی قدیمی است و نیازی به درمان ندارد.

چگونه از شر شپش در خانه خلاص شویم

شپش ها می توانند از بدن شما روی اقلام مجاور مانند رختخواب، حوله و کلاه خزیده شوند. اما آنها برای زنده ماندن به خون انسان نیاز دارند، بنابراین مدت زیادی پس از افتادن از بدن شما زنده نمی مانند. این نکات را برای درمان آن در خانه خود امتحان کنید:

• از گرما استفاده کنید. اقلام مورد استفاده یا پوشیده شده توسط فرد را در آب داغ بشویید و روی حرارت زیاد خشک کنید. آنها وقتی بیش از 5 دقیقه در معرض دمای بالاتر از 55 درجه سلسیوس قرار بگیرند می میرند. هر چیزی که ممکن است با پوست یا پوست سر فرد تماس داشته باشد، از جمله ژاکت، کلاه، روسری، روبالشی، ملحفه و هدبند را بشویید.
• اقلام کیسه ای در پلاستیک. اگر نمی توانید وسایل را داخل ماشین لباسشویی و خشک کن بیندازید، آنها را به مدت 2 هفته در یک کیسه پلاستیکی ببندید.
• وکیوم. فرش ها، مبل ها، اثاثه یا لوازم داخلی، مبلمان و کف خود را جاروبرقی بکشید تا موهایی که ممکن است دارای تخم شپش فعال باشند را پاک کنید.
• ابزار مو را تمیز کنید. برس ها، شانه ها و سایر لوازم جانبی مو را به مدت 5 تا 10 دقیقه در آب گرم و صابون قرار دهید.
• از مه حشره کش یا اسپری استفاده نکنید. اگر آنها را استنشاق کنید یا از طریق پوست جذب کنید، بخور آنها می‌توانند سمی باشند.
• اگر شپش دارید سعی کنید خجالت نکشید. این نشانه بیماری یا کثیف بودن نیست. حتی تمیزترین افراد هم آن را دریافت می کنند. در نظر بگیرید که به دوستان و معلمان بگویید تا بچه ها و کلاس های درس خود را بررسی کنند و از انتشار این آفات جلوگیری کنند.

 

امیر کلینیک به واسطه کادر پزشکی مجرب خود در این زمینه راهنما و درمان گر شما است.