سنجش تراکم استخوان چیست؟

سنجش تراکم استخوان یک آزمایش تصویربرداری است که تراکم (قدرت) استخوان را اندازه گیری می کند. نتایج این آزمایش می‌توانند اطلاعات مفیدی در مورد خطر ابتلا به اوستئوپروز (افت استخوان) و شکستگی (شکستگی استخوان) ارائه دهند. این آزمایش همچنین می‌تواند ترکیب بدن شما مانند چربی بدن و توده عضلانی را اندازه گیری کند.

سنجش تراکم استخوان چیست؟

سنجش تراکم استخوان یک نوع آزمایش تصویربرداری پزشکی است که از سطوح بسیار کم اشعه ایکس برای اندازه گیری چگالی استخوان های شما استفاده می کند. این آزمون مخفف “جذب سنجی اشعه ایکس با انرژی دوگانه” است. متخصصان پزشکی این سنجش را مفیدترین، آسان‌ترین و ارزان‌ترین آزمایش برای کمک به تشخیص پوکی استخوان می‌دانند. این آزمون سریع و بدون درد است.

پزشکان از سنجش تراکم استخوان در شرایط زیر استفاده میکنند:

• تشخیص کاهش تراکم استخوان قبل از شکستن استخوان
• تعیین میزان خطر شکستگی استخوانها
• تایید تشخیص استئوپروز یا همان پوکی استخوان
• پیگیری درمان پوکی استخوان

هرچه میزان مواد معدنی استخوان بیشتر باشد استخوان ها متراکم تر است و هر چه استخوان ها متراکم تر باشند قوی تر بوده و احتمال شکستگی در آنها کمتر است.

سنجش تراکم استخوان متفاوت از اسکن هسته ای استخوان میباشد. در اسکن استخوان ماده ای رادیواکتیو به بدن تزریق میشود و سپس تصویربرداری انجام میگیرد که معمولا برای تشخیص شکستگی ها،بدخیمی ها (سرطان ها)، عفونت ها و سایر ناهنجاریها در استخوان بکار میرود. اگرچه پوکی استخوان در خانمها شایعتر است ولی در آقایان نیز دیده میشود.

مستقل از سن یا جنس پزشک ممکن است در موارد زیر درخواست سنجش تراکم استخوان داشته باشد:

کاهش اندازه قد

افرادی که قدشان  بیش از ۳.۸ سانتی متر کوتاه تر شود ممکن است شکستگی هایی در ستون فقرات خود داشته باشند که بصورت فشرده تر شدن مهره ها خود را نشان میدهد (compression fracture) در این شرایط پوکی استخوان یکی از علل اصلی این اتفاق میباشد.

شکستگی های متعدد یا غیر منتظره

این شکستگی ها در شرایطی رخ می دهد که استخوان با فشاری کمتر از حد انتظار دچار شکستگی شود. بطوریکه حتی عطسه یا سرفه نیز میتواند منجر به شکستگی استخوان شود.

مصرف برخی داروها

مصرف دراز مدت داروهای استروئیدی مانند پردنیزولون، دگزامتازون و … با فرایندهای استخوان سازی تداخل ایجاد نموده و میتواند منجر به پوکی استخوان شوند.

افت سطح خونی هورمونها

علاوه بر افت سطح خونی هورمونها پس از دوره ی یائسگی در خانمها، در درمان برخی سرطانها نیز ممکن است سطح استروژن در خانمها یا سطح تستسترون در آقایان شود که این موضوع هم می توان منجر به پوکی استخوان شود.

نحوه عملکرد در سنجش تراکم استخوان

1. شما باید روی یک میز مخصوص برای سنجش تراکم استخوان دراز کشیده شوید. تکنسین به شما کمک می‌کند تا به درستی موقعیت خود را قرار دهید و از دستگاه‌های موقعیت‌یابی مانند بلوک‌های فوم برای کمک به حفظ موقعیت مورد نظر استفاده می‌کنید.
2. هنگامی که بازوی دستگاه سنجش تراکم استخوان از روی بدن عبور می‌کند، از دو پرتو اشعه ایکس مختلف استفاده می‌شود. این پرتوها از تابش بسیار کمی برای ایمن نگه داشتن تست استفاده می‌کنند و به تشخیص استخوان از سایر بافت‌ها کمک می‌کنند.
3. اسکنر تراکم استخوان داده‌های اندازه‌گیری شده را به تصاویر و نمودارها ترجمه می‌کند. استخوان به راحتی در تصاویر سفید دیده می‌شود، در حالی که بافت چربی و عضلانی مانند سایه‌هایی در پس‌زمینه روی مانیتور کامپیوتر قابل مشاهده است.
4. سپس این نتایج توسط رادیولوژیست یا سایر پزشکان متخصص در تفسیر سنجش تراکم استخوان بررسی و تفسیر می‌شود. تا با شما صحبت کنند و در نظر بگیرد که چه درمانی مناسب تر است.

در سنجش تراکم استخوان چه یافته هایی بدست می آید؟

سنجش تراکم استخوان بر روی استخوان هایی انجام می شود که بیشتر در معرض شکستگی ناشی از پوکی استخوان هستند، این استخوان ها شامل:

• قسمت تحتانی ستون فقرات
• قسمت باریک استخوان ران که این استخوان را به لگن خاصره متصل میکند
• استخوانهای ساعد
• سنجش تراکم استخوان از دوز بسیار پایین اشعه ایکس برای تراکم سنجی استفاده می کند و اشعه دریافتی کمتر از دوز دریافتی در یک گرافی ساده قفسه سینه است. با این حال همین مقدار نیز میتواند برای خانمهای باردار مضر باشد در صورت شک به بارداری حتما پزشک خود را مطلع سازید.

زمان انجام تست نیز بین ۱۰ تا ۳۰ دقیقه می باشد و نتایج سنجش تراکم استخوان توسط دو عدد T-Score و   Z-Score  گزارش میشوند.

بیشتر مطالعه کنید : تست تراکم استخوان 

T-Score در سنجش تراکم استخوان

این عدد در واقع مقایسه تراکم استخوان بیمار با مقداریست که در یک فرد سالم همسن و همجنس انتظار می‌رود. تفسیر این عدد بر حسب انحراف معیار است که عدد حاصله یا بالاتر و یا پائین تر از استاندارد است.

• در صورتی که منفی یا یا بزرگتر باشد تراکم استخوانها طبیعی است
• درصورتیکه بین منفی یک تا منفی دو و نیم باشد تراکم استخوان کم است و شرایطی است که در پزشکی استئوپنی گفته میشود. استئوپنی می تواند منجر به استئوپروز شود
• درصورتیکه کمتر از دو و نیم باشد به احتمال بالا تشخیص استئوپروز مطرح می شود.

Z-Score در سنجش تراکم استخوان

این عدد بر اساس انحراف معیار بر اساس آنچه در یک فرد هم سن، هم جنس، هم وزن و هم نژاد بیمار تعریف میشود.