سرطان خون چیست ؟ علت، نشانه ها و انواع مختلف سرطان خون

سرطان خون چیست ؟

لوسمی یا سرطان خون نوعی بیماری است که با رشد سریع و غیر طبیعی سلول‌های خونی در بدن مشخص می‌شود. این تغییرات معمولا در مغز استخوان رخ می‌دهند، جایی که بیشتر سلول‌های خونی بدن تولید می‌شوند. در بیشتر موارد، سلول‌های لوسمی از نوع گلبول‌های سفید نابالغ هستند که هنوز به‌طور کامل تکامل نیافته‌اند. واژه “لوسمی” از دو کلمه یونانی به معنای “سفید” (leukos) و “خون” (haima) گرفته شده است. این بیماری زمانی آغاز می‌شود که DNA یک سلول در مغز استخوان دچار جهش می‌شود و باعث می‌شود سلول نتواند به‌طور طبیعی رشد کرده و عملکرد درست خود را انجام دهد. سلول‌های لوسمی معمولا مشابه گلبول‌های سفید غیر طبیعی عمل می‌کنند. روش‌های درمان لوسمی به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله نوع سرطان خون، سن و وضعیت کلی سلامت فرد، و اینکه آیا بیماری به سایر اندام‌ها یا بافت‌های بدن گسترش یافته است یا خیر. بر اساس این عوامل، پزشکان می‌توانند درمان‌های خاصی را برای هر فرد پیشنهاد دهند. این درمان‌ها می‌توانند شامل شیمی‌درمانی، پرتودرمانی، ایمونوتراپی، درمان هدفمند یا پیوند سلول‌های خونساز باشند. هدف از درمان‌ها کاهش تعداد سلول‌های سرطانی، پیشگیری از گسترش بیماری و بهبود کیفیت زندگی بیمار است.

انواع سرطان خون

سرطان خون یا لوسمی انواع مختلفی دارد که هرکدام ویژگی‌ها و شیوع خاص خود را دارند. برخی از انواع لوسمی بیشتر در کودکان دیده می‌شود، در حالی که انواع دیگر این بیماری عمدتاً در بزرگسالان رخ می‌دهند. این تفاوت‌ها به عوامل مختلفی همچون نوع سلول‌های سرطانی و ویژگی‌های ژنتیکی مرتبط با بیماری بستگی دارند.

لوسمی حاد

در لوسمی حاد، سلول‌های غیرطبیعی خون، سلول‌های خونی نابالغ (بلاست) هستند. این شایع ترین نوع لوسمی در کودکان خردسال است. آنها نمی توانند عملکرد طبیعی خود را انجام دهند و به سرعت تکثیر می شوند، بنابراین بیماری به سرعت بدتر می شود. لوسمی حاد نیاز به درمان تهاجمی و به موقع دارد.

علائم لوسمی حاد

• کبودی به راحتی و/یا خونریزی آسان
• مشکلات لخته شدن خون، مانند خونریزی مکرر یا شدید بینی و خونریزی لثه
• کم خونی
• ضعف
• سرگیجه یا سبکی سر
• تنگی نفس
• تب
• عفونت های مکرر یا مزمن، اغلب همراه با تب

لوسمی مزمن

لوسمی مزمن انواع مختلفی دارد که بسته به نوع سلول‌های سرطانی، روند تکثیر و تجمع آن‌ها می‌تواند متفاوت باشد. در برخی از این انواع، سلول‌های خونی زیادی تولید می‌شوند، در حالی که در انواع دیگر تعداد سلول‌ها بسیار کم است. لوسمی مزمن معمولاً شامل سلول‌های خونی بالغ‌تر می‌شود که به‌طور کندتری تکثیر می‌شوند و می‌توانند برای مدت طولانی به عملکرد طبیعی خود ادامه دهند. جالب است که برخی از انواع لوسمی مزمن در مراحل اولیه هیچ علائمی ندارند و ممکن است برای سال‌ها بدون تشخیص باقی بمانند.

لوسمی مزمن افراد مسن را با فراوانی بیشتری نسبت به بزرگسالان جوان یا کودکان مبتلا می کند. علائم لوسمی مزمن عبارتند از:

• خستگی
• تنگی نفس
• کاهش اشتها
• کاهش وزن
• بزرگ شدن طحال و/یا غدد لنفاوی
• عفونت های مکرر یا مزمن در نواحی مانند پوست، ریه ها یا کلیه ها

نوع دوم طبقه بندی بر اساس نوع گلبول سفید تحت تأثیر است:

لوسمی لنفوسیتی

این نوع لوسمی، که به آن لوسمی لنفوسیتی مزمن (CLL) گفته می‌شود، بر سلول‌های لنفوئیدی (لنفوسیت‌ها) تأثیر می‌گذارد. لنفوسیت‌ها نوعی از سلول‌های ایمنی هستند که بافت لنفاوی را تشکیل می‌دهند، که بخش مهمی از سیستم ایمنی بدن شما را به وجود می‌آورد. این نوع لوسمی شایع‌ترین نوع لوسمی مزمن در بزرگسالان است و ممکن است سال‌ها بدون ایجاد علائم یا نیاز به درمان خاصی ادامه یابد. افراد مبتلا به لوسمی لنفوسیتی مزمن ممکن است احساس مریضی نکنند و فقط در مراحل پیشرفته‌تر بیماری به درمان نیاز داشته باشند.

لوسمی میلوژن

این نوع لوسمی بر سلول های میلوئید تأثیر می گذارد. سلول های میلوئید باعث ایجاد گلبول های قرمز، گلبول های سفید و سلول های تولید کننده پلاکت می شوند. این نوع لوسمی عمدتاً بزرگسالان را مبتلا می کند.

انواع دیگر

علاوه بر لوسمی‌های رایج، انواع نادرتر و خاص‌تری از سرطان خون نیز وجود دارند. این انواع شامل لوسمی سلول مویی، سندرم‌های میلودیسپلاستیک و اختلالات میلوپرولیفراتیو هستند. هر یک از این بیماری‌ها ویژگی‌های خاص خود را دارند و نیاز به تشخیص و درمان متفاوتی دارند. لوسمی سلول مویی به سلول‌های خونی خاصی که به شکل مو مانند هستند، اشاره دارد، در حالی که سندرم‌های میلودیسپلاستیک شامل اختلالاتی هستند که تولید سلول‌های خونی غیرطبیعی را به دنبال دارند. اختلالات میلوپرولیفراتیو نیز به شرایطی اطلاق می‌شود که در آن تولید سلول‌های خونی به‌طور غیرطبیعی افزایش می‌یابد.

علائم سرطان خون چیست ؟

علائم لوسمی بسته به نوع لوسمی متفاوت است. علائم و نشانه های شایع لوسمی عبارتند از:

• تب یا لرز
• خستگی مداوم، ضعف
• عفونت های مکرر یا شدید
• کاهش وزن بدون تلاش
• تورم غدد لنفاوی، بزرگ شدن کبد یا طحال از جمله علائم رایج در برخی از انواع سرطان خون است. این تغییرات معمولاً به دلیل تجمع سلول‌های سرطانی در این نواحی رخ می‌دهند. بزرگ شدن غدد لنفاوی، کبد یا طحال ممکن است با درد یا احساس سنگینی در نواحی مختلف بدن همراه باشد و می‌تواند یکی از نشانه‌های ابتلا به لوسمی یا دیگر اختلالات خونی باشد.
• خونریزی یا کبودی آسان
• خونریزی های مکرر بینی
• لکه های قرمز ریز در پوست شما (پتشی)
• تعریق زیاد به خصوص در شب
• درد یا حساسیت استخوانی
• پتشی نقاط قرمز زیر پوست خستگی
• از دست دادن اشتها
• درد استخوان/مفاصل
• سردرد
• تب، لرز
• کاهش وزن غیر قابل توضیح
• عرق شبانه
• ناراحتی شکمی
• پتشی (لکه های قرمز کوچک زیر پوست)

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد

در صورت داشتن هر گونه علائم و نشانه های مداوم که شما را نگران می کند، با پزشک خود قرار ملاقات بگذارید.

علائم لوسمی معمولاً مبهم و غیرقطعی هستند و ممکن است به راحتی با علائم بیماری‌های رایج دیگر مانند آنفولانزا اشتباه گرفته شوند. در مراحل اولیه، افراد ممکن است نشانه‌هایی مانند خستگی، تب، یا دردهای عضلانی را تجربه کنند که می‌تواند به سادگی نادیده گرفته شود. این علائم معمولاً به دلیل ضعف سیستم ایمنی بدن و اختلال در تولید سلول‌های خونی به وجود می‌آیند. به همین دلیل، تشخیص زودهنگام لوسمی ممکن است دشوار باشد.

گاهی اوقات لوسمی در طول آزمایش خون برای برخی بیماری های دیگر کشف می شود.

علت ها و عوامل خطر

لوسمی چگونه شکل می گیرد

دانشمندان هنوز به‌طور کامل دلایل دقیق سرطان خون را درک نکرده‌اند، اما به نظر می‌رسد این بیماری ناشی از ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی باشد. به‌طور کلی، لوسمی زمانی رخ می‌دهد که تغییرات (جهش‌ها) در DNA برخی از سلول‌های خونی ایجاد شود. DNA حاوی دستورالعمل‌هایی است که به سلول می‌گوید چگونه رفتار کند، از جمله اینکه با چه سرعتی رشد کند و چه زمانی باید از بین برود. در لوسمی، این جهش‌ها به سلول‌های خونی می‌گویند که به رشد و تقسیم خود ادامه دهند، بدون اینکه به زمان‌بندی طبیعی سلول‌ها توجه کنند. این اختلال در فرآیند رشد سلولی باعث بروز سرطان خون می‌شود.

وقتی این اتفاق می افتد، تولید سلول های خونی از کنترل خارج می شود. با گذشت زمان، این سلول‌های غیرطبیعی می‌توانند سلول‌های خونی سالم در مغز استخوان را از بین ببرند و منجر به کاهش تعداد گلبول‌های قرمز خون و پلاکت‌ها ممکن است تحت تاثیر تغییرات در سلول‌های خونی قرار گیرند و علائم و نشانه‌های سرطان خون را بروز دهند. این تغییرات به ایجاد اختلالاتی در عملکرد طبیعی خون منجر می‌شود که می‌تواند به بروز علائمی مانند کم‌خونی، خونریزی و عفونت‌های مکرر منتهی شود.

عوامل خطر برخی عوامل می‌توانند خطر ابتلا به انواع خاصی از سرطان خون را افزایش دهند، از جمله:

• درمان‌های قبلی سرطان: افرادی که قبلاً تحت درمان‌هایی مانند شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی برای سرطان‌های دیگر قرار گرفته‌اند، بیشتر در معرض ابتلا به برخی از انواع سرطان خون قرار دارند. این درمان‌ها می‌توانند باعث آسیب به DNA سلول‌های خونی شوند و خطر بروز لوسمی را افزایش دهند.
• اختلالات ژنتیکی: ناهنجاری‌های ژنتیکی می‌توانند نقش مهمی در بروز سرطان خون ایفا کنند. برخی اختلالات ژنتیکی، مانند سندرم داون، با افزایش خطر ابتلا به سرطان خون مرتبط هستند و باعث تغییراتی در فرآیندهای طبیعی رشد و تکثیر سلول‌ها می‌شوند
• قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص: تماس با برخی مواد شیمیایی، مانند بنزن، که در بنزین و در بسیاری از صنایع شیمیایی استفاده می‌شود، می‌تواند خطر ابتلا به انواع خاصی از سرطان خون را افزایش دهد. بنزن یکی از مواد شیمیایی است که به‌طور شناخته‌شده‌ای به DNA سلول‌ها آسیب می‌زند و می‌تواند موجب تغییرات ژنتیکی شود که به رشد غیرطبیعی سلول‌های خونی و در نتیجه بروز لوسمی منجر می‌شود.
• سیگار کشیدن: مصرف سیگار می‌تواند خطر ابتلا به لوسمی میلوژن حاد را افزایش دهد. مواد شیمیایی موجود در دود سیگار می‌توانند به DNA سلول‌ها آسیب بزنند و باعث جهش‌هایی شوند که موجب بروز تغییرات در سلول‌های خونی و در نهایت ابتلا به سرطان خون شوند. این عامل خطر به‌ویژه در افرادی که مدت طولانی سیگار کشیده‌اند، مشهودتر است.
• سابقه خانوادگی لوسمی: اگر اعضای خانواده شما سابقه ابتلا به لوسمی داشته باشند، خطر ابتلا به این بیماری برای شما ممکن است افزایش یابد. وراثت می‌تواند نقشی در انتقال عوامل ژنتیکی خاصی داشته باشد که مستعد ابتلا به لوسمی هستند، بنابراین داشتن تاریخچه خانوادگی این بیماری ممکن است به افزایش احتمال بروز آن در فرد کمک کند.

با این حال، باید توجه داشت که اکثر افرادی که در معرض عوامل خطر شناخته‌شده برای سرطان خون قرار دارند، لزوماً به این بیماری مبتلا نمی‌شوند. همچنین، بسیاری از افرادی که به لوسمی مبتلا می‌شوند، هیچ‌کدام از این عوامل خطر را ندارند. این نشان می‌دهد که لوسمی می‌تواند تحت تأثیر ترکیبی از عوامل مختلف قرار گیرد و در برخی موارد، علیرغم عدم وجود عوامل خطر مشخص، ممکن است به وجود آید.

تشخیص و درمان

سرطان خون چگونه تشخیص داده می شود؟

نتایج آزمایش خون معمولاً می‌توانند به پزشک شما هشدار دهند که ممکن است به نوعی از لوسمی، چه حاد و چه مزمن، مبتلا باشید و به انجام آزمایش‌های تکمیلی نیاز داشته باشید. اگر علائم لوسمی در شما وجود داشته باشد، پزشک ممکن است اقدام به توصیه درمان‌های خاص یا آزمایشات بیشتری برای تشخیص دقیق‌تر و تعیین بهترین روش درمانی کند. آزمایش خون یکی از ابزارهای اولیه برای شناسایی مشکلات خونی است و می‌تواند نقش مهمی در تشخیص زودهنگام بیماری ایفا کند.

معاینات و آزمایشات تشخیصی برای تشخیص لوسمی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

معاینه فیزیکی

پزشک در مورد علائم و احساس تورم غدد لنفاوی و بزرگ شدن طحال یا کبد می پرسد. آنها همچنین ممکن است لثه های شما را از نظر خونریزی و تورم بررسی کنند. آنها ممکن است به دنبال بثورات پوستی مرتبط با سرطان خون باشند که ممکن است قرمز، بنفش یا قهوه ای به نظر برسد.

شمارش کامل گلبول های خون (CBC)

این آزمایش خون به ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی شما اجازه می دهد از سطوح غیر طبیعی گلبول های قرمز، گلبول های سفید و پلاکت ها مطلع شود. اگر لوسمی دارید، احتمالاً تعداد گلبول‌های سفید خونتان بالاتر از حد طبیعی است.

معاینه سلول های خونی

پزشک شما ممکن است نمونه های خون اضافی را برای بررسی نشانگرهایی که وجود سلول های لوسمی یا نوع خاصی از سرطان خون را نشان می دهند، بگیرد. فلوسیتومتری و پریفاسمیر خون اولیه آزمایشات دیگری هستند که ممکن است پزشک شما درخواست کند.

بیوپسی مغز استخوان (آسپیراسیون مغز استخوان)

اگر تعداد زیادی گلبول سفید غیرطبیعی در خون شما مشاهده شود، پزشک ممکن است انجام بیوپسی مغز استخوان را توصیه کند. در این فرایند، یک سوزن بلند به‌طور معمول به استخوان لگن شما وارد می‌شود تا مایع مغز استخوان را خارج کند. این مایع سپس در آزمایشگاه برای شناسایی سلول‌های غیرطبیعی و سرطان خون مورد بررسی قرار می‌گیرد. بیوپسی مغز استخوان به پزشک کمک می‌کند تا درصد سلول‌های غیرطبیعی را در مغز استخوان ارزیابی کند و تشخیص نهایی سرطان خون را تایید نماید. این آزمایش نقش مهمی در تعیین نوع و شدت بیماری دارد و به پزشک در انتخاب درمان مناسب کمک می‌کند.

تصویربرداری و سایر آزمایش‌ها

اگر علائم نشان‌دهنده تأثیر سرطان خون بر استخوان‌ها، اندام‌ها یا بافت‌های مختلف بدن باشد، ممکن است پزشک شما اقدام به تجویز رادیوگرافی قفسه سینه، سی تی اسکن یا تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) کند. این روش‌های تصویربرداری به پزشک کمک می‌کنند تا بررسی کنند که آیا لوسمی به دیگر قسمت‌های بدن گسترش یافته است یا خیر. اما باید توجه داشت که سلول‌های لوسمی به‌طور مستقیم در این تصاویر نمایش داده نمی‌شوند. با این حال، این آزمایش‌ها می‌توانند نشانه‌هایی از تغییرات ساختاری در بدن را شناسایی کنند که به تشخیص و ارزیابی پیشرفت بیماری کمک می‌کنند.

سوراخ کمری (شیر نخاعی)

پزشک شما ممکن است نمونه ای از مایع نخاعی را آزمایش کند تا ببیند آیا سرطان خون به مایع نخاعی اطراف مغز و نخاع شما سرایت کرده است یا خیر.

سرطان خون چگونه درمان می شود؟

درمان لوسمی بستگی به نوع سرطان خون، سن، وضعیت سلامت کلی فرد و اینکه آیا بیماری به سایر اندام‌ها یا بافت‌ها گسترش یافته است یا خیر، دارد. روش‌های درمانی رایج معمولاً شامل ترکیبی از درمان‌های مختلف هستند که به طور خاص برای نیازهای فردی هر بیمار تنظیم می‌شوند.

شیمی درمانی

یکی از رایج‌ترین روش‌های درمانی برای سرطان خون است. این روش شامل استفاده از مواد شیمیایی است که به از بین بردن سلول‌های سرطانی خون یا جلوگیری از تکثیر آنها کمک می‌کنند. در طول درمان شیمی‌درمانی، ممکن است داروهای شیمی درمانی به‌صورت قرص، تزریق داخل رگ یا تزریق زیر پوست به بیمار داده شوند. معمولاً از ترکیب چند داروی شیمی درمانی استفاده می‌شود تا بهترین نتیجه حاصل شود. شیمی‌درمانی می‌تواند به کنترل بیماری و کاهش تعداد سلول‌های سرطانی در بدن کمک کند.

ایمونوتراپی (درمان بیولوژیک)

ایمونوتراپی یکی از روش‌های نوین درمانی است که از داروهای خاص برای تقویت سیستم ایمنی بدن استفاده می‌کند تا به آن کمک کند تا به‌طور مؤثرتری با سرطان خون مبارزه کند. این درمان باعث تقویت توانایی سیستم ایمنی در شناسایی سلول‌های سرطانی می‌شود و همچنین به تولید سلول‌های ایمنی بیشتر کمک می‌کند تا به مقابله با این سلول‌ها بپردازند.

درمان هدفمند

نیز از داروهایی استفاده می‌کند که به‌طور خاص برای حمله به بخش‌های خاصی از سلول‌های سرطان خون طراحی شده‌اند، مانند پروتئین‌ها یا ژن‌های خاصی که به سلول‌های سرطانی این امکان را می‌دهند که از سلول‌های طبیعی بدن پیشی بگیرند. درمان‌های هدفمند می‌توانند به روش‌های مختلف عمل کنند؛ از جمله جلوگیری از تکثیر سلول‌های لوسمی، قطع جریان خون به سلول‌ها یا حتی از بین بردن مستقیم آن‌ها. یکی از مزایای این روش این است که کمتر به سلول‌های طبیعی بدن آسیب می‌زند. نمونه‌هایی از داروهای درمان هدفمند شامل آنتی‌بادی‌های مونوکلونال و مهارکننده‌های تیروزین کیناز هستند که به‌طور خاص به سلول‌های سرطانی حمله می‌کنند.

پرتو درمانی (رادیوتراپی) از پرتوهای انرژی قوی یا اشعه ایکس برای از بین بردن سلول‌های سرطان خون یا جلوگیری از رشد آن‌ها استفاده می‌کند. در طول این درمان، یک دستگاه تابش به دقت به نقاط خاصی از بدن که سلول‌های سرطانی در آن‌ها قرار دارند، هدایت می‌شود یا می‌تواند تشعشع را به‌طور سراسری در بدن پخش کند. این درمان ممکن است قبل از انجام پیوند سلول‌های خونساز برای آماده‌سازی بدن صورت گیرد.

پیوند سلول‌های خونساز (پیوند سلول‌های بنیادی یا مغز استخوان)، یکی دیگر از درمان‌های رایج است که در آن سلول‌های خونساز سالم برای جایگزینی سلول‌های سرطانی که توسط شیمی‌درمانی و/یا پرتودرمانی کشته شده‌اند، وارد بدن می‌شوند. این سلول‌های سالم ممکن است از خون یا مغز استخوان خود فرد قبل از درمان استخراج شوند یا از یک اهداکننده تهیه شوند. سلول‌های جدید به سرعت تکثیر می‌شوند و تولید مغز استخوان و سلول‌های خونی جدید را آغاز می‌کنند که به تولید گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌های لازم برای بدن کمک می‌کند.

درمان با سلول T با گیرنده آنتی‌ژن کایمریک (CAR-T) یک درمان نوآورانه است که در آن سلول‌های T بدن شما، که به‌طور معمول با عفونت‌ها مبارزه می‌کنند، مهندسی می‌شوند تا به‌طور خاص با سلول‌های سرطان خون مبارزه کنند. پس از مهندسی، این سلول‌های T به بدن شما بازگردانده می‌شوند تا با سلول‌های سرطانی مقابله کنند و به حذف آن‌ها کمک کنند. این درمان یکی از جدیدترین پیشرفت‌ها در مبارزه با سرطان خون است.

آزمایش‌های بالینی به‌عنوان روشی برای آزمایش درمان‌های جدید سرطان در دسترس هستند. این آزمایش‌ها به محققان کمک می‌کنند تا اثربخشی و ایمنی درمان‌های نوین را ارزیابی کنند. اگر شما در نظر دارید که در یک کارآزمایی بالینی شرکت کنید، مهم است که مزایا و خطرات بالقوه آن را با پزشک خود مورد بررسی قرار دهید.

مزایای مشارکت در آزمایش‌های بالینی می‌تواند شامل دسترسی به درمان‌های جدید و نوآورانه، نظارت دقیق پزشکی و فرصت‌های مشارکت در پیشرفت علم پزشکی باشد. اما از طرف دیگر، خطرات بالقوه می‌تواند شامل عوارض جانبی غیرمنتظره، عدم اثربخشی درمان جدید و یا بی‌اطلاعی از اثرات بلندمدت آن‌ها باشد.

پزشک شما می‌تواند به شما کمک کند تا تصمیم آگاهانه‌ای بگیرید و بهترین گزینه‌های درمانی را بر اساس وضعیت سلامتی شما و نیازهای درمانی‌تان پیشنهاد دهد.

پیشگیری از سرطان خون

متأسفانه هیچ راه مطمئنی برای پیشگیری از سرطان خون وجود ندارد زیرا علت اصلی آن هنوز مشخص نشده است. با این حال، هر چه سرطان زودتر تشخیص داده شود و درمان شود، شانس بیمار برای داشتن یک نتیجه مثبت بیشتر است. خوشبختانه با پیشرفت های پزشکی، میزان درمان سرطان های خون در چند دهه اخیر افزایش یافته است.

بهترین برنامه پیشگیری، معاینات منظم است که به شناسایی هر گونه مشکل بالقوه قبل از اینکه از کنترل خارج شوند کمک می کند. افرادی که قرار گرفتن در معرض تشعشع، سیگار کشیدن بیش از حد یا سیستم ایمنی ضعیف را تجربه کرده اند، باید به سلامت خود توجه بیشتری داشته باشند.

برای افراد مهم است که در مورد سرطان و علائم آن آگاه باشند، بنابراین می توانند به سرعت مراقبت های پزشکی مناسب را دریافت کنند. تشخیص و درمان زودهنگام می تواند به معنای تفاوت بین زندگی و مرگ باشد.

اگرچه سوالات زیادی در مورد علت سرطان خون وجود دارد، معاینات منظم و غربالگری های پزشکی برای تشخیص هر گونه بی نظمی قبل از جدی شدن آنها حیاتی است.