سنگ کلیه مجموعه‌ای از کریستال‌ها هستند که از مواد معدنی و سایر مواد موجود در دستگاه ادراری شما تشکیل می‌شوند. بیشتر مواقع سنگ کلیه از طریق ادرار خود به خود از بدن شما خارج می‌شود، اما در حین حرکت می‌توانند بسیار دردناک باشند. اگر سنگ کلیه به خودی خود از بین نمی‌رود یا باعث انسداد می‌شود، ممکن است به روشی برای شکستن یا برداشتن سنگ نیاز داشته باشید.
سنگ های کلیه معمولاً از ادرار محلول در آب و مواد شیمیایی تشکیل می‌شوند. زمانی که غلظت این مواد بیش از حد معمولی افزایش می‌یابد، کریستال‌هایی تشکیل می‌شود که در نهایت به سنگ‌های کلیه تبدیل می‌شوند. عواملی مانند نقص در سیستم تخلیه ادرار، تغییرات در ترکیب ادرار، یا عوامل ژنتیکی می‌توانند باعث ایجاد سنگ‌های کلیه شوند.
علائم شایع سنگ کلیه شامل درد شدید در ناحیه پایینی شکم، درد در ناحیه کمری، درد و سوزش هنگام ادرارکردن، خونریزی در ادرار، تهوع و استفراغ می‌شود. در صورت تجربه هر یک از این علائم، مهم است که به پزشک مراجعه کنید تا تشخیص دقیق و درمان مناسب ارائه شود.
برای درمان سنگ کلیه، ممکن است پزشک شما از روش‌های مختلفی مانند مصرف داروها، مصرف آب به میزان کافی برای افزایش ادرار، یا روش‌های جراحی مانند لیتوتریپسی (شکستن سنگ‌ها با استفاده از موج‌های صوتی) یا جراحی باز برای برداشتن سنگ‌های بزرگتر و یا انسدادهای جدی، استفاده کند
سنگ کلیه چیست؟
سنگ‌های کلیه، توده‌ها یا کریستال‌های جامدی هستند که از مواد (مانند مواد معدنی، اسیدها و نمک‌ها) در کلیه‌ها تشکیل می‌شوند. آنها می توانند به کوچکی یک دانه شن یا به ندرت، بزرگتر از یک توپ گلف باشند. سنگ کلیه را نفرولیتیازیس نیز می نامند.
بسته به اندازه سنگ کلیه ، ممکن است حتی متوجه نشوید که سنگ کلیه دارید. سنگ‌های کوچکتر می‌توانند در ادرار شما بدون هیچ علامتی از مجرای ادرار عبور کنند. سنگ های بزرگ کلیه می توانند در حالب شما (لوله ای که ادرار را از کلیه شما به سمت مثانه تخلیه می کند) گیر کند.
ممکن است زمانی تا سه هفته طول بکشد تا سنگ کلیه خود به خود دفع شود، و برخی از سنگ‌های کوچک ممکن است باعث درد شدید در هنگام عبور از دستگاه ادراری و خروج از بدن شوند. در صورتی که سنگ به خودی خود نتواند از بدن خارج شود، ممکن است نیاز به مداخله پزشکی داشته باشید تا سنگ را را با روش های درمانی مختلف از بدن خارج کند.
انواع سنگ کلیه
چهار نوع عمده سنگ کلیه وجود دارد:
- کلسیم : رایج ترین سنگ ها زمانی تشکیل می شوند که کلسیم با سایر مواد معدنی مانند اگزالات یا فسفات ترکیب شود.
- استروویت : سنگ های استروویت در اثر عفونت های دستگاه ادراری (UTI) ایجاد می شوند و می توانند بسیار بزرگ باشند.
- اسید اوریک : سنگ‌های اسید اوریک اغلب در اثر خوردن مقادیر بسیار زیاد غذاهای پروتئینی ایجاد می‌شوند و اغلب نرم‌تر از انواع دیگر سنگ‌ها هستند. خوردن ماهی، صدف و گوشت زیاد به ویژه گوشت اندام – ممکن است اسید اوریک در ادرار را افزایش دهد.
- سنگ‌های سیستین : سنگ‌های سیستین یک بیماری ارثی نادر هستند که در آن پروتئین سیستئین می‌تواند در ادرار جمع شود و سنگ‌ها را تشکیل دهد.
علائم سنگ کلیه چیست؟
در ابتدا ممکن است هیچ علامتی از سنگ کلیه نداشته باشید ولی بعدها ممکن است هنگام حرکت سنگ از کلیه به مثانه یا هنگام دفع ادرار، درد را احساس کنید. سنگ کلیه ممکن است باعث انسداد در سیستم ادراری شما شود. در نتیجه، ممکن است دردی در ناحیه کمر، پهلو، پایین شکم یا کشاله ران خود احساس کنید که به آن درد قولنج کلیوی می‌گویند. این درد می‌تواند بسیار شدید باشد و منجر به احساس بیماری یا استفراغ شود.
- در ادرار شما خون باشد
- حالت تهوع
- تب، لرز سرد و گرم یا عرق کردن
- احساس کنید در ادرارتان شن وجود دارد
- احساس می کنید که نیاز به دفع ادرار مکرر یا فوری دارید
- سنگ های کوچک را در ادرار خود ببینید
- درد هنگام ادرار کردن
- ناتوانی در ادرار کردن
- ادرار ابری یا بدبو
علل ایجاد سنگ کلیه
سنگ کلیه ممکن است به دلیل افزایش سطوح موادی مانند کلسیم، اگزالات، سیستین یا اسید اوریک در ادرار شکل گیرد. این مواد معمولاً در ادرار به صورت محلول وجود دارند، اما در شرایطی مانند افزایش غلظت یا تغییرات در pH ادرار، می‌توانند به صورت کریستال‌ها ترکیب شوند و به سنگ‌های کلیه تبدیل شوند.
علاوه بر این، برخی داروها نیز می‌توانند باعث افزایش خطر ابتلا به سنگ کلیه شوند، زیرا ممکن است سبب افزایش تولید یا کاهش دفع مواد خاص در ادرار شوند.
همچنین، برخی شرایط پزشکی مانند بیماری‌های کلیوی، سرطان یا HIV نیز می‌توانند باعث افزایش خطر ابتلا به سنگ کلیه شوند، اما این اتفاق بسیار نادر است و برای افرادی که در معرض این شرایط قرار دارند، نیاز به نظارت و درمان مناسب دارند.
شرایط پزشکی که خطر سنگ کلیه را افزایش می دهد :
- فیبروز سیستیک
- سیستینوری، یک اختلال ژنتیکی که باعث تجمع سیستین می شود
- دیابت
- نقرس
- فشار خون بالا
- سطوح بالای کلسیم در ادرار (هیپرکلسیوری)
- بیماری التهابی روده (IBD)
- کیست کلیه
- چاقی
- پوکی استخوان
- بیماری پاراتیروئید
- هیپراکسالوری اولیه
- همی پلژی یا پاراپلژی (انواع فلج)
سنگ کلیه چه عوارضی دارد؟
هیدرونفروز
این حالت انسدادی را توصیف می‌کند که باعث تورم کلیه می‌شود. این ممکن است ناشی از موادی مانند سنگ‌های کلیه، تومورها یا عفونت‌های مزمن باشد.
پیلونفریت
این عفونت‌های باکتریایی کلیه را توصیف می‌کند که می‌توانند به صورت آنی و شدید (پیلونفریت حاد) یا به صورت مزمن (پیلونفریت مزمن) رخ دهند. این عفونت‌ها می‌توانند به عنوان یک عامل موثر در تشکیل سنگ کلیه نقش داشته باشند.
آسیب حاد کلیه
این شرایط می‌توانند در نتیجه ایجاد فشار شدید بر روی کلیه‌ها، عفونت‌های سیستمیک، یا عوامل دیگری که به تخریب بافت کلیه منجر می‌شوند، ایجاد شود و ممکن است باعث افزایش خطر ابتلا به سنگ کلیه شود.
عفونت‌های مکرر دستگاه ادراری (UTIs)
عفونت‌های دستگاه ادراری می‌توانند به صورت مکرر و مزمن باشند، که این ممکن است منجر به افزایش خطر تشکیل سنگ کلیه شود.
بیماری مزمن کلیه (CKD)
یک وضعیت بیماری مزمن است که باعث تخریب تدریجی عملکرد کلیه می‌شود، و این ممکن است به افزایش خطر تشکیل سنگ کلیه منجر شود.
تمام این شرایط می‌توانند تاثیرات منفی بر روی سلامتی کلیه داشته باشند و برای پیشگیری از اینگونه مشکلات، مراقبت‌های پزشکی و رعایت نکات بهداشتی مناسب بسیار حائز اهمیت است.
راه های تشخیصی سنگ کلیه
پزشکان از آزمایش های تصویربرداری، خون و ادرار، برای تشخیص سنگ کلیه استفاده می کنند. اگر پزشک بر اساس علائم و معاینه فیزیکی شما مشکوک به سنگ کلیه باشد، ممکن است به یک یا چند مورد از این آزمایش ها نیاز داشته باشید:
آزمایش ادرار
آزمایش ادرار یکی از مهمترین آزمون‌های پزشکی است که به پزشکان کمک می‌کند تا وضعیت سلامت شما را ارزیابی کنند. این آزمون اطلاعات مهمی از جمله غلظت خون، کریستال‌های سنگ‌ساز، و نشانه‌های عفونت را از ادرار شما فراهم می‌کند.
وجود خون در ادرار، معمولاً نشانه مشکلاتی مانند عفونت‌های دستگاه ادراری یا سنگ‌های کلیه است. همچنین، شناسایی کریستال‌های سنگ‌ساز در ادرار می‌تواند به پزشک اطلاع دهد که آیا شما در خطر تشکیل سنگ کلیه هستید یا خیر.
علائم عفونت مانند وجود باکتری‌ها و لکوسیت‌ها در ادرار می‌توانند نشانه یک عفونت دستگاه ادراری باشند که نیاز به درمان دارد. آزمایش ادرار همچنین اطلاعاتی از جمله سطح pH ادرار، مقدار ادرار، گلوکز، پروتئین و سایر عوامل را نیز ارائه می‌دهد که می‌توانند به پزشک کمک کنند تا وضعیت سلامت شما را بررسی کنند.
بر اساس نتایج آزمایش ادرار و سایر نشانه‌ها، پزشک ممکن است تصمیم بگیرد که آزمایش‌های تشخیصی دیگری مانند سونوگرافی یا تصویربرداری را نیز انجام دهد تا به تشخیص نهایی برسد و برنامه درمانی مناسب برای شما تعیین کند.
تصویربرداری
تصویربرداری یک روش مهم در تشخیص و مشخص کردن مشکلات داخلی بدن است که پزشکان از آن برای ارزیابی سلامتی بیماران استفاده می‌کنند. این فرایند شامل استفاده از تکنولوژی‌هایی مانند اشعه ایکس، سی تی اسکن و سونوگرافی می‌شود. هر یک از این تکنولوژی‌ها ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند:
اشعه ایکس (X-ray)
اشعه ایکس برای تصویربرداری از بافت‌های داخلی بدن استفاده می‌شود. این تصاویر می‌توانند به پزشک کمک کنند تا سنگ‌های کلیه را تشخیص دهند.
سی تی اسکن (CT Scan)
سی تی اسکن یک تکنیک تصویربرداری پیشرفته است که از پرتوهای ایکس برای ایجاد تصاویر مقطعی دقیق از داخل بدن استفاده می‌کند. این تصاویر به پزشک اجازه می‌دهند تا سنگ‌های کلیه را با دقت بیشتری مشاهده کنند و به شکل، اندازه و موقعیت آنها بپردازند.
سونوگرافی
در این روش، امواج صوتی برای تولید تصاویر از داخل بدن استفاده می‌شود. سونوگرافی به پزشک اجازه می‌دهد تا سنگ‌های کلیه را تشخیص دهد و مشخصات مانند اندازه، شکل و موقعیت آنها را بررسی کند، همچنین می‌تواند در تشخیص مشکلات دیگر مانند انسداد مجاری ادراری کمک کند.
استفاده از این فناوری‌های تصویربرداری به پزشکان کمک می‌کند تا به شناخت دقیق‌تری از مشکلات بیماران بپردازند و برنامه‌های درمانی مناسب‌تری را برای آنها تعیین کنند.
آزمایش خون
آزمایشات خون می‌توانند اطلاعات مفیدی درباره سلامتی کلیه‌ها و مشکلات مرتبط با تشکیل سنگ کلیه فراهم کنند. این آزمایشات شامل بررسی عناصر مختلفی از خون می‌شوند که می‌توانند نشانگر مشکلات مختلفی در کلیه‌ها و سایر اعضای بدن باشند. برخی از مواردی که این آزمایشات می‌توانند تشخیص دهند شامل موارد زیر می‌شود:
عملکرد کلیه
آزمایشات خون می‌توانند سطوح کراتینین و یوره را ارزیابی کنند که نشانگر عملکرد کلیه‌ها هستند. افزایش سطوح این مواد می‌تواند نشان دهنده مشکلاتی مانند اختلال در عملکرد کلیه‌ها یا انسداد مجاری ادراری باشد.
تشخیص عفونت
آزمایشات خون می‌توانند نشانگر وجود عفونت در بدن باشند، که در برخی موارد می‌تواند باعث تشکیل سنگ کلیه شود.
سطوح کلسیم
افزایش سطوح کلسیم در خون می‌تواند یکی از عواملی باشد که منجر به تشکیل سنگ کلیه می‌شود. آزمایشات خون می‌توانند سطح کلسیم را اندازه‌گیری کرده و مشکلات مرتبط با آن را شناسایی کنند.
با توجه به اطلاعاتی که از آزمایشات خون به دست می‌آید، پزشک می‌تواند تشخیص دقیق‌تری از وضعیت سلامتی کلیه‌ها و احتمال تشکیل سنگ کلیه بدهد و برنامه درمانی مناسب‌تری را تعیین کند.
درمان سنگ کلیه چیست ؟
اگر سنگ کوچکی دارید که احتمالا به خودی خود دفع می‌شود، پزشک از شما می‌خواهد که تا زمانی که در ادرار شما دفع شود، علائم را زیر نظر داشته باشید. آنها ممکن است داروهایی را تجویز کنند که شما را راحت‌تر کند و به دفع سنگ کمک کند.
سنگ های بزرگتر بسته به اندازه، محل، ایجاد عفونت یا علائم و سایر عوامل نیاز به درمان دارند. اگر سنگ بزرگ یا انسداد دارید، یا اگر سنگی در عرض چند هفته به خودی خود دفع نمی‌شود، پزشک روش‌هایی را برای شکستن یا برداشتن آن توصیه می‌کند.
بهترین روش های درمان سنگ کلیه
اگر سنگ کلیه دارید که می تواند خود به خود دفع شود و باعث عفونت نشود، ممکن است پزشک داروهای زیر را تجویز یا توصیه کند:
- حالب خود را شل کنید تا به دفع سنگ کمک کنید. داروهایی که معمولاً تجویز می شوند عبارتند از تامسولوسین (Flomax®) و نیفدیپین (Adalat® یا Procardia®).
- تهوع و استفراغ خود را مدیریت و کنترل کنید
- اگر با درد ناشی از سنگ کلیه مواجه هستید، مدیریت این درد بسیار اهمیت دارد. حتی سنگ‌های کوچک که به طور طبیعی می‌توانند از بدن دفع شوند، ممکن است باعث درد شدیدی شوند. ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی شما ممکن است به شما داروهای ضد درد تجویز کند یا راهنمایی‌هایی برای مدیریت درد با داروهای بدون نسخه (OTC) به شما بدهد. پیش از استفاده از هر نوع دارویی، به ویژه ایبوپروفن، از پزشک خود مشورت بگیرید. استفاده از ایبوپروفن در طول حمله حاد سنگ کلیه ممکن است خطر نارسایی کلیه را افزایش دهد، بنابراین، اهمیت دارد که همواره با پزشک خود مشورت کرده و دستورات و توصیه‌های او را رعایت کنید.
اگر سنگ کلیه ای دارید که به خودی خود نمی تواند دفع شود یا مجرای ادرار شما را مسدود می کند، پزشک شما روشی را برای شکستن و یا برداشتن سنگ توصیه می کند. نوع روشی که آنها توصیه می کنند به عوامل زیادی از جمله اندازه و محل سنگ بستگی دارد. روش های سنگ کلیه عبارتند از:
سنگ‌شکنی
یک روش درمانی است که توسط پزشکان برای شکستن سنگ‌ها استفاده می‌شود. در این روش، امواج شوک با فشار بالا به سنگ‌ها اعمال می‌شود تا آنها را شکست داده و تکه‌های کوچکتری ایجاد کند. این تکه‌ها به راحتی می‌توانند از طریق دستگاه ادراری حرکت کرده و از بدن شما خارج شوند.
این روش به عنوان یک جایگزین غیرجراحی برای جراحی سنگ کلیه استفاده می‌شود و معمولاً برای سنگ‌های کوچکتر و قابل شکستن استفاده می‌شود. از مزایای این روش می‌توان به عدم نیاز به جراحی باز، کاهش خطر عوارض جراحی و بهبود سریع‌تر از عمل جراحی اشاره کرد. با این حال، ممکن است برای برخی افراد مناسب نباشد و نیاز به رویکردهای درمانی دیگری داشته باشد. همچنین، این روش ممکن است با عوارضی مانند درد، خونریزی و عفونت همراه باشد که نیازمند مراقبت و پیگیری پزشکی است.
جراحی اورتروسکوپی
یک روش جراحی است که توسط ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی برای شکستن و از بین بردن سنگ‌ها استفاده می‌شود. در این روش، ارائه‌دهنده یک اسکوپ را از طریق مجرای ادرار و مثانه به داخل حالب شما وارد می‌کند. سپس از ابزارهایی که از داخل محدوده عبور می‌کنند، برای شکستن و از بین بردن سنگ‌ها استفاده می‌شود.
این روش معمولاً برای سنگ‌های بزرگتر یا کمی پیچیده‌تر استفاده می‌شود که نمی‌توانند با روش‌های غیرجراحی شکسته شوند. با استفاده از این روش، سنگ‌ها به تکه‌های کوچکتر شکسته می‌شوند که به راحتی می‌توانند از طریق دستگاه ادراری حرکت کرده و از بدن خارج شوند. این روش ممکن است با خطراتی همچون خونریزی، عفونت و آسیب به اعضای اطراف همراه باشد که نیازمند مراقبت و پیگیری پزشکی است.
نفرولیتوتومی از راه پوست
وقتی که سنگ کلیه با روش‌های دیگر قابل درمان نباشد، پزشک ممکن است به شما نفرولیتوتومی از راه پوست را توصیه کند. در این روش، پزشک یک لوله را از طریق یک برش کوچک در پشت شما مستقیماً وارد کلیه می‌کند. سپس، با استفاده از یک کاوشگر اولتراسوند، سنگ‌ها را از هم جدا کرده و از کلیه خارج می نماید.
این روش اغلب برای سنگ‌های بزرگ یا پیچیده که با روش‌های دیگر درمان نمی‌شوند، استفاده می‌شود. با این حال، این روش ممکن است با خطراتی همچون خونریزی، عفونت، آسیب به اعضای اطراف و نیاز به زمان بازیابی طولانی همراه باشد. قبل از تصمیم‌گیری برای انجام این روش، مهم است که با پزشک خود درباره مزایا و معایب آن صحبت کنید و از او مشاوره بگیرید.
جراحی لاپاروسکوپی
در این روش پزشک از یک روش کم تهاجمی استفاده می‌کند. او یک برش کوچک را ایجاد می‌کند و یک دستگاه لاپاراسکوپ را از طریق این برش وارد بدن می‌کند. با استفاده از دستگاه لاپاراسکوپ و ابزارهای کوچک، پزشک سنگ کلیه را به طور مستقیم از کلیه خارج می‌کند.
این روش کمترین میزان آسیب به بافت‌های اطراف دارد و زمان بهبودی آن نیز معمولاً کمتر است. با این حال، در موارد نادر، ممکن است پزشک به دلیل شرایط خاص نیاز به انجام جراحی باز (با برش بزرگتر) داشته باشد، اما این موارد بسیار کمتر از قبل انجام می‌شوند.
آیا سنگ کلیه به خودی خود از بین می رود؟
بله، تقریبا 80 درصد از سنگ‌های کلیه ممکن است به طور خودبخود دفع شوند. زمانی که یک سنگ کلیه دفع می‌شود، بسته به اندازه و موقعیت آن، مدت زمان متغیر است. سنگ‌های کوچکتر از 4 میلی‌متر ممکن است در یک تا دو هفته دفع شوند، در حالی که سنگ‌های بزرگتر ممکن است نیاز به دو تا سه هفته داشته باشند تا کاملا از بین بروند.
زمانی که سنگ به مثانه می‌رسد، معمولا در چند روز دفع می‌شود. در صورت شکی در مورد وجود سنگ کلیه، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید تا بررسی‌های لازم انجام شود. اگر سنگ در مدت چهار تا شش هفته دفع نشد، مهم است که با پزشک خود تماس بگیرید و مراقبت‌های بهداشتی را پیگیری کنید.
جلوگیری از عود سنگ کلیه
اگر سنگ کلیه داشته اید، نکاتی که ممکن است به جلوگیری از تشکیل سنگ دوم کمک کند عبارتند از:
- در مورد علت سنگ قبلی با پزشک خود صحبت کنید.
- از پزشک خود بخواهید بررسی کند که آیا داروهایی که مصرف می کنید می توانند باعث ایجاد سنگ شما شوند یا خیر. بدون مشورت با پزشک، داروهای خود را قطع نکنید.
- درمان سریع و مناسب عفونت های ادراری را انجام دهید.
- از کم آبی بدن خودداری کنید. به اندازه کافی مایعات بنوشید تا حجم ادرار خود را بیش از دو لیتر در روز نگه دارد. این می تواند با کاهش غلظت مواد شیمیایی سنگ ساز در ادرار، خطر ابتلا به سنگ را به نصف کاهش دهد.
- از نوشیدن بیش از حد چای یا قهوه خودداری کنید. آب میوه ها به ویژه پرتغال، گریپ فروت و کرن بری ممکن است خطر ابتلا به برخی سنگ ها، را کاهش دهند. خوردن یا نوشیدن آب گریپ فروت یا زغال اخته می تواند بر برخی داروها تأثیر بگذارد.
- برای کاهش خطر ابتلا به سنگ های حاوی کلسیم، مصرف نمک خود را کاهش دهید. در حین پختن نمک اضافه نکنید و نمکدان را روی میز بگذارید. غذاهای فرآوری شده کم نمک یا بدون نمک را انتخاب کنید.
- از نوشیدن بیش از یک لیتر در هفته از نوشیدنی های حاوی اسید فسفریک که برای طعم دادن به نوشیدنی های گازدار مانند کولا و آبجو استفاده می شود، خودداری کنید.
- همیشه قبل از ایجاد تغییرات در رژیم غذایی خود با پزشک خود صحبت کنید.
نوشیدن آب معدنی خوب است نمی تواند باعث سنگ کلیه شود زیرا فقط حاوی عناصر کمیاب مواد معدنی است.
آیا می توان از سنگ کلیه پیشگیری کرد؟
مصرف غذاهای و نوشیدنی‌های خاص می‌تواند بر خطر ابتلا به سنگ کلیه تأثیرگذار باشد. برای کاهش این خطر، بهتر است با یک متخصص تغذیه یا ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی مشورت کنید.
پزشکان ممکن است به شما توصیه هایی مانند نوشیدن آب به میزان کافی، محدود کردن مصرف پروتئین حیوانی، اجتناب از مصرف غذاهای غنی از قند و سدیم، و همچنین اجتناب از مصرف غذاهای غنی از اگزالات (اگر سنگ اگزالات کلسیم دارید) دهند. همچنین حفظ وزن سالم، مصرف غذاهای حاوی کلسیم، و در صورت لزوم، مصرف داروهای تجویزی نیز می‌تواند به پیشگیری از سنگ کلیه کمک کند.
